W dobie coraz mocniejszej konkurencji w obrocie gospodarczym, wielu przedsiębiorców mierzy się w ramach swojej działalności z taką działalnością konkurentów, która wykracza poza dopuszczalne prawnie ramy konkurencji i stanowi tzw. nieuczciwą konkurencję. Konsekwentnie, coraz częściej pojawiają się zapytania o to co należy zrobić, aby skutecznie chronić firmę przed nieuczciwą konkurencją?
Przedmiotem niniejszego artykułu są zatem podstawowe zagadnienia z zakresu zwalczania nieuczciwej konkurencji przedstawione z perspektywy sposobów ochrony firmy przez przedsiębiorców. Artykuł dotyka również zagadnień związanych z ochroną własności intelektualnej przedsiębiorstwa.
Spis treści
Co to jest nieuczciwa konkurencja?
Na wstępie konieczne staje się krótkie wyjaśnienie tego na czym polega nieuczciwa konkurencja. Należy bowiem wyraźnie podkreślić, że wbrew temu, co może się wydawać niektórym „starym wyjadaczom”, nie każde działanie konkurenta (w tym również np. byłego pracownika niezwiązanego zakazem konkurencji) zmierzające do przejęcia konkretnego klienta w celu świadczenia dla niego usług lub dostawy towarów, stanowi sprzeczny z prawem czyn nieuczciwej konkurencji.
Warto w tym kontekście przytoczyć jedno z orzeczeń Sądu Najwyższego, zapadłych na gruncie przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji:
„Umowa kreuje stosunek względny, którego inne osoby nie muszą respektować a przedsiębiorca nie ma żadnego bezwzględnego prawa do swoich klientów. Z tego powodu prawo zdobywania ich względów w drodze walki konkurencyjnej przez inne osoby należy do istoty systemu gospodarki rynkowej. Ochrona wynikająca z art. 12 ust. 2 ZNKU zwraca się przeciwko celowym działaniom osób trzecich zmierzających do zakłócenia stosunków umownych zewnętrznych wiążących przedsiębiorcę. Nie stanowi naruszenia tego przepisu złożenie klientowi konkurenta oferty lepszej usługi, jeśli nawet wiadomo, że osoba ta może naruszyć obowiązki umowne, chyba że oferent wie, że łamie klauzulę wyłączności, a strona powodowa takiej okoliczności nie podnosiła.” (vide Wyrok SN z dnia 14 stycznia 2004 r., sygn. akt I CK 66/03, SIP Legalis nr 66014).
Nieuczciwa konkurencja stanowi bardzo ogólne pojęcie, którego precyzyjne zdefiniowanie jest niezwykle trudne. Najprościej jednak rzecz ujmując, działaniami nieuczciwej konkurencji są wszystkie te działania, które zmierzają do wywołania negatywnych skutków po stronie konkurencyjnego przedsiębiorcy, a jednocześnie są sprzeczne z przepisami powszechnie obowiązującego prawa. Na potrzeby niniejszego artykułu przyjmuję jednak, że przez nieuczciwą konkurencję rozumiemy popełnienie czynu nieuczciwej konkurencji w rozumieniu ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. nr 47, poz. 211 ze zm.) z dnia 16 kwietnia 1993 r. („u.z.n.k.”). W art. 3 ust. 1 wskazanej ustawy została zawarta definicja czynu nieuczciwej konkurencji, która brzmi następująco:
„Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta.”
Warto zauważyć przy tym, że w art. 11 ust. 2 u.z.n.k., ustawodawca wprost wskazał na przykłady najczęściej występujących w praktyce czynów nieuczciwej konkurencji:
„Czynami nieuczciwej konkurencji są w szczególności: wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy, naśladownictwo produktów, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie, utrudnianie dostępu do rynku, przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną, a także nieuczciwa lub zakazana reklama, organizowanie systemu sprzedaży lawinowej, prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym oraz nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty za dostarczane towary lub wykonane usługi.”
Należy w tym kontekście pamiętać, że wyliczenie powyższe nie stanowi zamkniętego katalogu deliktów nieuczciwej konkurencji, lecz ma ono jedynie charakter egzemplifikacyjny, wskazujący na to, jakie w szczególności zachowania można kwalifikować jako czyny nieuczciwej konkurencji.
Jakie są obowiązujące przepisy dotyczące nieuczciwej konkurencji?
Bez żadnych wątpliwości najważniejszym aktem prawnym regulującym nieuczciwą konkurencję jest wspomniana już wyżej ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. nr 47, poz. 211 ze zm.) z dnia 16 kwietnia 1993 r. („u.z.n.k.”). Warto zauważyć, że sama przedmiotowa ustawa w art. 1 wyraźnie wskazuje na to, jaki jest zakres jej zastosowania. Mianowicie, stosownie do treści art. 1 u.z.n.k.:
„Ustawa reguluje zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji w działalności gospodarczej, w szczególności produkcji przemysłowej i rolnej, budownictwie, handlu i usługach – w interesie publicznym, przedsiębiorców oraz klientów.”
Należy jednocześnie zaznaczyć, że w aktualnym polskim porządku prawnym mamy oprócz u.z.n.k. również inne akty prawne, które regulują kwestie związane z uczciwą konkurencją. Wśród nich należy wymienić przede wszystkim ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 17 lutego 2007 r. (Dz. U. nr 50 poz. 331 ze zm.), której głównym celem jest zagwarantowanie wolności gospodarczej oraz zapewnienie istnienia konkurencji z perspektywy prawa publicznego (np. przez zakaz nadużywania tzw. pozycji dominującej) oraz ustawę o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym z dnia 23 sierpnia 2007 r. (Dz. U. nr 171, poz. 1206 ze zm.) która (podobnie jak ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji) reguluje zasady uczciwej konkurencji z perspektywy prawa prywatnego, jednakże w przeciwieństwie do u.z.n.k., dotyczy przede wszystkim ochrony konsumentów i jedynie pośrednio wpływa na uregulowanie konkurencji między przedsiębiorcami.
Z powyższych względów, przedmiotem niniejszego artykułu jest przede wszystkim u.z.n.k., to jest ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Jakie są skutki naruszenia przepisów dotyczących nieuczciwej konkurencji?
Z perspektywy ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, należy wskazać, iż podstawowym skutkiem dopuszczenia się przez sprawcę czynu nieuczciwej konkurencji jest powstanie po stronie pokrzywdzonego przedsiębiorcy roszczeń przewidzianych w art. 18 u.z.n.k. Zgodnie z tym przepisem:
„W razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać: 1) zaniechania niedozwolonych działań, 2) usunięcia skutków niedozwolonych działań, 3) złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, 4) naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych, 5) wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych, 6) zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony.”
Trzeba również wskazać, że w art. 18 ust. 2 u.z.n.k., ustawodawca wprowadził możliwość orzeczenia przez sąd na wniosek uprawnionego (tj. pokrzywdzonego przedsiębiorcy) o wyrobach, ich opakowaniach, materiałach reklamowych i innych przedmiotach bezpośrednio związanych z popełnieniem czynu nieuczciwej konkurencji nakazując w szczególności ich zniszczenie przez sprawcę lub zaliczenie na poczet zasądzanego odszkodowania.
Wreszcie, dodatkowy skutek czynu nieuczciwej konkurencji może wynikać z art. 18 ust. 3 u.z.n.k., zgodnie z którym:
„W razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji polegającego na naruszeniu tajemnicy przedsiębiorstwa sąd, na wniosek uprawnionego, może zobowiązać pozwanego do podania do publicznej wiadomości informacji o wyroku albo treści wyroku, w oznaczony sposób i w oznaczonym zakresie, jeżeli jest to uzasadnione ze względu na okoliczności dokonania czynu nieuczciwej konkurencji, w szczególności sposób dokonania czynu, wartość informacji, których dotyczył czyn, skutek czynu oraz prawdopodobieństwo dokonania czynu nieuczciwej konkurencji w przyszłości, a w przypadku, jeżeli pozwanym jest osoba fizyczna – jeżeli dodatkowo nie sprzeciwia się temu uzasadniony interes pozwanego, w szczególności wzgląd na ochronę jego dóbr osobistych. Sposób i zakres podania do publicznej wiadomości informacji o wyroku albo treści wyroku nie może prowadzić do ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa.”
Należy również wskazać, że roszczenia z tytułu popełnienia deliktu nieuczciwej konkurencji przedawniają się z upływem 3 lat, licząc oddzielnie w odniesieniu do każdego naruszenia.
Jak można monitorować działania konkurencji?
Jednym z najczęściej stosowanych sposób ochrony firmy przed nieuczciwą konkurencją jest monitorowanie właściwego rynku (np. rynek sprzedaży napojów alkoholowych) pod kątem oceny działań podmiotów konkurencyjnych z perspektywy ewentualnych naruszeń zasad uczciwej konkurencji. W praktyce przybiera to przede wszystkim postać monitorowania działania konkurencji online, np. przez obserwowanie stron internetowych konkurentów lub aukcji towarów sprzedawanych przez konkurentów, aby ocenić, czy nie dopuszczają się jednego z deliktów nieuczciwej konkurencji, np. czynu opisanego w art. 10 ust. 1 lub 2 u.z.n.k. Wskazany czyn nieuczciwej konkurencji to tzw. nieuczciwe oznaczenie produktu:
„Czynem nieuczciwej konkurencji jest takie oznaczenie towarów lub usług albo jego brak, które może wprowadzić klientów w błąd co do pochodzenia, ilości, jakości, składników, sposobu wykonania, przydatności, możliwości zastosowania, naprawy, konserwacji lub innych istotnych cech towarów albo usług, a także zatajenie ryzyka, jakie wiąże się z korzystaniem z nich. (ust.1). Czynem nieuczciwej konkurencji jest również wprowadzenie do obrotu towarów w opakowaniu mogącym wywołać skutki określone w ust. 1, chyba że zastosowanie takiego opakowania jest uzasadnione względami technicznymi. (ust. 2)”
Jeszcze inny sposób monitorowania działania konkurencji to weryfikacja publicznie dostępnych rejestrów (baz danych) takich jak np. baza Europejskiego Urzędu ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) czy polskiego Urzędu Patentowego (UPRP) pod kątem tego, jakie przedmioty ochrony (np. znaki towarowe, wzory użytkowe) są rejestrowane przez podmioty prowadzące działalność konkurencyjną. Może się bowiem okazać, że konkurent, chcący skorzystać z renomy i rozpoznawalności konkretnej marki, zdecyduje się na dokonanie zgłoszenia oznaczenia (znaku towarowego), który będzie wprowadzał konsumentów w błąd co do pochodzenia określonych produktów.
Zadanie monitorowania zachowań podmiotów konkurencyjnych oraz publicznie dostępnych rejestrów w większych przedsiębiorstwach przypada najczęściej specjalnie wyznaczonym do tego osobom, lub też wyspecjalizowanym kancelariom prawnym, których adwokaci lub radcowie prawni dokonują oceny działań konkurencyjnych ich mocodawców.
Jak można chronić własność intelektualną firmy?
Jedynym z najważniejszych aspektów skutecznej ochrony firmy przed nieuczciwą konkurencją jest w praktyce ochrona własności intelektualnej firmy. Jest bowiem oczywiste, że jeżeli przedsiębiorca prowadzący firmę dba o ochronę własności intelektualnej związanej z prowadzeniem działalności gospodarczej, to o wiele łatwiej jest mu chronić się przed nieuczciwą konkurencją.
Ochrona własności intelektualnej polega w praktyce przede wszystkim na dwóch aspektach. Mianowicie, najważniejszym działaniem, które może podjąć przedsiębiorca w tym zakresie, jest zadbanie o to, aby wszelkie dobra niematerialne, które wykorzystuje w ramach prowadzenia działalności, były chronione stosownymi prawami podmiotowymi. Przykładowo, jeżeli dana firma wykorzystuje określone oznaczenie (znak) dla swoich produktów lub usług, to warto jest uzyskać prawo ochronne na znak towarowy skuteczny na terytorium gdzie przedsiębiorstwo prowadzi swoją działalność. W Polsce w praktyce najczęściej rejestruje się znaki towarowe w Urzędzie Patentowym RP (UPRP) lub tzw. unijne znaki towarowe w Europejskim Urzędzie ds. Własności Intelektualnej (EUIPO). Warto również pomyśleć o dokonaniu zgłoszenia lub rejestracji innych dóbr własności przemysłowej (będących częścią szeroko rozumianej własności intelektualnej) takich jak np. wzór użytkowy czy oznaczenie geograficzne. O tematyce rejestracji znaków towarowych można przeczytać więcej w innym artykule na stronie Kancelarii w artykule pt. „Znak towarowy – rejestracja”). Wiele przydatnych informacji w zakresie zgłoszenia i rejestracji przedmiotów własności przemysłowej można znaleźć na stronie Urzędu Patentowego RP.
Oczywiście, należy pamiętać, że nie wszystkie dobra niematerialne wymagają dla powstania ochrony prawnej dokonania zgłoszenia lub rejestracji we właściwym urzędzie. W tym kontekście należy wskazać w szczególności na przedmiot prawa autorskiego jakim jest utwór, którego ochrona prawna przewidziana w przepisach ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych powstaje z chwilą stworzenia (a precyzyjniej mówiąc ustalenia) przez twórcę. Nie oznacza to jednak, że w przypadku utworów przedsiębiorca nie ma możliwości polepszenia swojej sytuacji, ponieważ może np. używać w obrocie gospodarczym znaku „C” (copyright) w odniesieniu do poszczególnych utworów, co w praktyce stanowi jasny sygnał dla innych uczestników obrotu (w tym konkurentów), że dany przedmiot własności intelektualnej jest chroniony, a uprawniony przedsiębiorca jest tego świadomy i dba o jego ochronę.
Drugim sposobem ochrony własności intelektualnej firmy jest podejmowanie działań „wewnętrznych” w przedsiębiorstwie, które mają znaczenie dla ochrony przed nieuczciwą konkurencją. W tym zakresie możemy wyróżnić działania o charakterze faktycznym i prawnym (aczkolwiek jest to oczywiście bardzo uproszczony i nieprecyzyjny podział).
Działaniem o charakterze faktycznym jest np. ograniczenie dostępu do pomieszczeń gdzie wykorzystywane są informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa (np. określona metoda produkcji) tylko dla grupy upoważnionych pracowników, co ma znaczenie dla oceny, czy przedsiębiorca podjął kroki w celu zachowania określonej informacji w poufności, co z kolei jest przesłanką uznania danej informacji za element tajemnicy przedsiębiorstwa. Więcej o ochronie tajemnicy przedsiębiorstwa można przeczytać w artykule „Tajemnica przedsiębiorstwa”.
Do działań prawnych należy z kolei zaliczyć podpisywanie stosownych umów z kontrahentami np. przewidujących obowiązek zachowania w poufności określonych informacji, co również ma znaczenie w kontekście tajemnicy przedsiębiorstwa (której naruszenie stanowi jeden z najczęściej spotykanych w praktyce czynów nieuczciwej konkurencji) z perspektywy wskazanego wyżej wymogu podjęcia działań w celu zachowania danych w poufności, jak również z perspektywy samej przesłanki poufności informacji. Przykładowo, przekazanie określonych informacji podwykonawcy przedsiębiorcy z którym podpisano wcześniej stosowną umowę o zachowanie poufności (tzw. NDA) nie prowadzi do zniweczenia przesłanki poufności konkretnej informacji.
Kancelaria Prawa Gospodarczego Kraków – pomoc
Konkludując, skuteczna ochrona firmy przed nieuczciwą konkurencją wymaga w praktyce dużego zaangażowania i pracy od przedsiębiorców. Do najważniejszych jej elementów należą monitorowanie obrotu gospodarczego pod kątem oceny prawnej działań podejmowanych przez konkurencję, jak również ochrona własności intelektualnej firmy. We wszystkich tych działaniach warto rozważyć skorzystanie z pomocy profesjonalisty – adwokata lub radcy prawnego wyspecjalizowanego w sprawach z zakresu własności intelektualnej i zwalczania nieuczciwej konkurencji.
