Ogłoszenie upadłości firmy wiąże się zawsze z dużym stresem i nieprzyjemnymi przejściami. W końcu upada przedsiębiorstwo, które budowało się przez lata. Niestety, nierzadko bywa tak, że przejście całego postępowania upadłościowego, najeżonego wieloma czynnościami, kontaktem z syndykiem i swego rodzaju „spowiadaniem się” z dotychczasowej działalności i rozporządzeń majątkiem nie kończy tej drogi. Na horyzoncie pojawia się bowiem widmo orzeczenia przez Sąd zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Niniejszy wpis dotyczyć będzie właśnie przesłanek jego orzeczenia oraz tego jak się przed tym bronić.
Spis treści
Kiedy orzeka się zakaz prowadzenia działalności gospodarczej?
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej orzeka się na podstawie ustawy prawo upadłościowe. Zgodnie z art. 373 prawa upadłościowego:
„Sąd może orzec pozbawienie na okres od jednego do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej oraz pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego, członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia osoby, która ze swojej winy:
1) będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości albo
1a) faktycznie zarządzając przedsiębiorstwem dłużnika, istotnie przyczyniła się do niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie, albo
2) po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg rachunkowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, w tym danych w postaci elektronicznej, do których wydania lub wskazania była obowiązana z mocy ustawy, albo
3) jako upadły po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości, albo
4) jako upadły w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniała postępowanie.”
Orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej nie jest obligatoryjne, ale zależy od uznania Sądu. Głównym powodem, kiedy Sąd będzie orzekał przedmiotowy zakaz będzie oczywiście niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Abstrahując zatem od problemu jakim jest odpowiedzialność karna za niezłożenie wniosku o upadłość terminie osoba zobowiązana do tego może być zmuszona mierzyć się z osobnym postępowaniem w przedmiocie samego zakazu. Gwoli ścisłości warto zaznaczyć, że omawianego postępowania nie prowadzi się w przypadku upadłości jaką jest upadłość konsumencka.
Wniosek o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
Postępowanie w sprawie orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jest wszczynane na wniosek. Podmiotem uprawnionym do jego złożenia jest: wierzyciel, tymczasowy nadzorca sądowy, zarządca przymusowy, syndyk, prokurator a także Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Komisji Nadzoru Finansowego. Postanowienie jest wydawane po przeprowadzenie rozprawy, a od postanowienia sądu drugiej instancji przysługuje skarga kasacyjna.
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej – skutki
Osoba wobec której orzeczono zakaz, w trakcie jego trwania musi powstrzymywać się podejmowania działalności, która została wymieniona w sentencji zakazu. Sankcja nakładana na przedsiębiorcę ma charakter quasi-karny. Jej zadaniem jest odstraszanie od podejmowania działań nieakceptowalnych z punktu widzenia prawa upadłościowego i zapobieganie sytuacjom patologicznym. Tym samym pośrednio przyczynia się do ochrony majątku wierzycieli.
Sądami, które orzekają zakaz prowadzenia działalności gospodarczej są sądy upadłościowe, co jest podyktowane względami ekonomiki procesowej. Sądy te najlepiej bowiem znają sytuacją w jakiej znajdowało się przedsiębiorstwo i są w stanie najdokładniej ocenić zachowanie się w nim dłużnika lub jego reprezentanta.
Co bierze się pod uwagę przy orzekaniu zakazu prowadzenia działalności gospodarczej?
Przy orzekaniu zakazu prowadzenia działalności gospodarczej bierze się pod uwagę w szczególności dwie przesłanki. Po pierwsze winę w działaniu, a po drugie skutki jakie z zachowania danego przedsiębiorcy wynikły. Mowa tu w szczególności o obniżeniu wartości przedsiębiorstwa oraz o rozmiarze pokrzywdzenia wierzycieli.
Z uwagi na fakt, że rozpiętość zakazu jest dosyć znaczna (od roku do lat 10), w doktrynie pojawia się pogląd, że przy najmniejszym stopniu zawinienia Sąd powinien wymierzyć zakaz w wysokości co najmniej jednego roku. Wydaje się jednak, że postulowany automatyzm byłby zbyt daleko idący. Sąd nie ma bowiem obowiązku a jedynie możliwość orzeczenia zakaz („sąd może orzec” a nie „sąd orzeka). Wydaje się zatem, że na podstawie całości zgromadzonego w sprawie materiału sąd w konkretnej sprawie mógłby odstąpić od jego orzekania.
Przy ocenie samej winy nie ma natomiast znaczenia to jaką winę dłużnik czy członek zarządu spółki ponosi w pogorszeniu sytuacji majątkowej. Samo doprowadzenie do stanu niewypłacalności pozostaje bowiem irrelewantne. Istotna jest ocena negatywnego zachowania z perspektywy wyłącznie realizacji obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Nie chodzi tu przy tym wyłącznie o umyślne niezłożenie wniosku, ale także o odpowiedzialność za niedbalstwo. Przykładowo, złożenie wniosku, który z uwagi na braki formalne został zwrócony, nie będzie stanowiło podstawy usprawiedliwiającej dłużnika. Jak wynika z postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2006 r., sygn. akt: II CSK 14/05:
„1. Samo tylko czynienie starań przez uczestnika w celu zgłoszenia wniosku o upadłość, nie jest w świetle art. 373 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.) wystarczające dla jego ekskulpacji. Stosunek uczestnika do podejmowanych w tym celu działań pozwala wykluczyć jedynie jego winę umyślną. Wadliwe sporządzenie dwóch kolejnych wniosków o ogłoszenie upadłości, które okazały się bezskuteczne i w następstwie tego przekroczenie ustawowego terminu dla dopełnienia tej czynności, nawet przy uwzględnieniu utrudnień wynikających ze zmiany przepisów prawa upadłościowego, ocenić należy jako niedochowanie należytej staranności wymaganej od profesjonalnego uczestnika obrotu gospodarczego, wyczerpującej znamiona winy nieumyślnej w postaci niedbalstwa.
2. Poza przesłanką zawinionego działania osoby, wobec której ma zostać orzeczone pozbawienie praw, o których jest mowa w art. 373 Prawa upadłościowego i naprawczego , sąd bierze pod uwagę także skutki podejmowanego działania w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli (ust. 2 art. 373 wskazanej ustawy). Skutek w postaci pokrzywdzenia wierzyciela najczęściej nie nastąpi w razie nieznacznego przekroczenia terminu do złożenia wniosku o ogłoszenia upadłości.”
Z perspektywy osób, wobec których prowadzone jest postępowanie o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej niezwykle istotne jest to, że w jego ramach konieczne jest wykazanie, że zawinione niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości rzeczywiście doprowadziło do obniżenia wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa i pokrzywdzenia wierzycieli. Jeżeli nie zostanie to udowodnione, nie będzie możliwości orzeczenia zakazu. Innymi słowy, chodzi o to, że jeżeli niezłożenie wniosku tak czy inaczej nic by nie zmieniło w sytuacji wierzycieli, nie ma podstaw aby nakładać sankcje na przedsiębiorcę. Potwierdza to orzecznictwo, w tym postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2017 r., sygn. akt: IV CSK 33/17, zgodnie z którym:
„W orzecznictwie przyjmuje się zgodnie, że orzeczenie na podstawie art. 373 ust. 1 PrUpNapr zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wymaga łącznego rozważenia dwóch przesłanek, ze względu na ich kumulatywny charakter, a mianowicie stopnia winy oraz skutków podejmowanych działań, do których ustawodawca przykładowo zaliczył obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2010 r., IV CSK 92/10). Podkreśla się, że w wypadku wniosku o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie art. 373 ust. 1 PrUpNapr samo zawinione zachowanie się osoby, wobec której ma zostać orzeczony wymieniony zakaz, nie wystarczy do uwzględnienia wniosku (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2009 r., III CSK 297/08, i z dnia 2 marca 2016 r„ V CSK 401/15). Orzekając o przewidzianym w art. 373 PrUpNapr zakazie, sąd bierze bowiem pod rozwagę nie tylko stopień winy, ale także skutki mające wpływ na realizację celu postępowania upadłościowego. Zasadnicze znaczenie ma więc – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 grudnia 2008 r., IV CSK 379/08 – nie sam fakt doprowadzenia do upadłości, ale związek przyczynowy między uchybieniami określonymi w art. 373 ust. 1 PrUpNapr, a obniżeniem wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiarem pokrzywdzenia wierzycieli.”
Jak długo twa zakaz prowadzenia działalności gospodarczej?
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej orzekany jest na okres od roku do lat dziesięciu. Jak zostało to wskazane powyżej na ostateczny wymiar „kary” będzie miał wpływ stopień zawinienia oraz skutki, wywołane nagannym zachowaniem dłużnika.
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej – Rejestr
Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy o krajowym rejestrze zadłużonych w Rejestrze ujawnia się m.in. informację o osobach wobec który prawomocnie orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej. Dane takie są wykreślane po upływie 3 lat od dnia następującego po upływie zakazu. Przyjmuje się przy tym, że dane takie powinny być wykreślone także wówczas, gdyby doszło do uchylenia prawomocnego postanowienia w tym zakresie przez Sąd Najwyższy w ramach postępowania kasacyjnego. Dodatkowo warto zaznaczyć, że prawomocne postanowienie podlega obwieszczeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.
Osoby faktycznie zarządzające przedsiębiorstwem
Należy pamiętać, że oprócz osób formalnie zarządzających przedsiębiorstwem, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej może być orzeczony także wobec osób faktycznie nim zarządzających. Chodzi o osoby, które z tzw. „tylnego siedzenia” mają wpływ na decyzje podejmowane w spółce. Ewentualna wysokość sankcji będzie przy tym m.in. uzależniona od rzeczywistego wpływu danej osoby na proces decyzyjny. Co istotne, orzeczenie zakazu wobec tzw. shadow directors nie wpływa w żaden sposób na odpowiedzialność osób formalnie zarządzających przedsiębiorstwem. Figuranctwo, jako naganne prawnie, nie może być zatem traktowane jako przesłanka ekskulpacyjna.
Skutki naruszenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
Pytanie, które oczywiście pojawia się, dotyczy tego, co w sytuacji gdy orzeczony zakaz prowadzenia działalności gospodarczej zostanie naruszony. W doktrynie zaczęto m.in. rozważać, czy niestosowanie się do orzeczenia sądu może prowadzić do nieważności czynności prawnej np. umowy na mocy art. 58 k.c. Wydaje się jednak, że odpowiedź na takie pytanie będzie negatywna. Podnosi się jednak w tym kontekście, że zakazem (na mocy art. 365 k.p.c.) będą związane sądy oraz organy administracji publicznej. Będzie to oznaczało, że przykładowo dana osoba nie powinna być wpisana do danego rejestru sądowego, jeżeli wpis kolidowałby z orzeczonym zakazem. Tak samo organy administracji publicznej (np. ZUS czy urzędy udzielające stosownych koncesji) nie powinny traktować jako przedsiębiorców osób z orzeczoną sankcją.
Nie sposób także wykluczyć odpowiedzialności karnej za naruszenie omawianego zakazu. Podstawą byłby tu art. 244 k.k., zgodnie z którym:
„Kto nie stosuje się do orzeczonego przez sąd zakazu zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu, prowadzenia działalności, zajmowania stanowiska lub wykonywania zawodu lub pracy w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego, a także w spółkach prawa handlowego, w których Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego posiadają bezpośrednio lub pośrednio przez inne podmioty co najmniej 10% akcji lub udziałów, wykonywania czynności wymagających zezwolenia, które są związane z wykorzystywaniem zwierząt lub oddziaływaniem na nie, prowadzenia pojazdów, wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych, wstępu na imprezę masową, przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, nakazu okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami, zakazu zbliżania się do określonych osób lub zakazu opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, zakazu posiadania wszelkich zwierząt albo określonej kategorii zwierząt albo nie wykonuje zarządzenia sądu o ogłoszeniu orzeczenia w sposób w nim przewidziany, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”
Kancelaria Prawa Gospodarczego – Kraków
Postępowanie dotyczące orzekania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej jest niezwykle skomplikowane z uwagi na niuanse, które się w nim pojawiają. Niestety, życie gospodarcze jest na tyle różnorodne, że częstokroć nie ma możliwości oceny na pierwszy rzut oka, czy ktoś ponosi winę w niezłożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości czy też jakie skutki były z tym związane. Warto zatem skonsultować tę sprawę z prawnikiem, który przeanalizuje dokładnie sprawę i doradzi odpowiedni sposób prowadzenia postępowania.
