Spółka jawna jest jedną z najpowszechniejszym form prowadzenia działalności w Polsce. Cechuje się ona dosyć dużą elastycznością jeśli chodzi o prowadzenie spraw spółki. Chętnie bywa ona wybierana także jako alternatywa do spółki cywilnej, choćby z tego powodu, że posiada ona osobną osobowość prawną w stosunku do wspólników. Niestety, bywa i tak, że nawet w najlepiej prosperującej spółce mogą pojawić się konflikty czy to na gruncie osobowym czy majątkowym. Nie zawsze też możliwe jest ich zażegnanie w koncyliacyjny sposób. W sytuacji w której problem dotyczy tylko jednego wspólnika pewnym rozwiązaniem może być wyłączenie wspólnika ze spółki jawnej. Poniższy tekst będzie zawierał omówienie tej instytucji prawnej.
Spis treści
Przyczyny wyłączenia wspólnika ze spółki jawnej
Zgodnie z art. 63 k.s.h.:
„§ 1. Każdy wspólnik może z ważnych powodów żądać rozwiązania spółki przez sąd.
§ 2. Jeżeli jednak ważny powód zachodzi po stronie jednego ze wspólników, sąd może na wniosek pozostałych wspólników orzec o wyłączeniu tego wspólnika ze spółki.
§ 3. Przeciwne postanowienia umowy są nieważne.”
Przepisem który nas interesuje jest paragraf drugi przytoczonego artykułu. Wyłącznie wspólnika ze spółki jawnej zgodnie z tą normą może mieć miejsce wówczas, gdy istnieją ważne powody po stronie jednego ze wspólników, a wniosek w tym zakresie złożą wszyscy pozostali. Brak zgody pomiędzy resztą wspólników będzie zatem uniemożliwiał złożenie wniosku.
Czym są jednak te ważne powody? Powszechnie, pod tym pojęciem rozumie się takie zachowanie danego wspólnika, które jest negatywnie nacechowane względem spółki i pozostałych wspólników, a tym samym uniemożliwiające dalsze prowadzenie działalności. Pewne wskazówki zostały zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2016 r., sygn. akt: II CSK 781/15, zgodnie z którym:
„Ratio legis tego przepisu, jest ochrona spółki, w sytuacji, gdy zachowanie wspólnika w sposób negatywny wpływa na jej funkcjonowanie, a brak jest uzasadnienia do jej rozwiązania z tego powodu. Celem postępowania o wyłączenie wspólnika jest zmiana składu osobowego spółki poprzez usunięcie z niej wspólnika, którego dalsze pozostawanie w spółce, z uwagi na jego przymioty osobiste lub indywidualne zachowania (zawinione lub niezawinione) zagrażałoby interesom spółki lub usprawiedliwionym interesom pozostałych wspólników. „Ważnych powodów”, których zaistnienie ma uzasadniać powództwo, nie da się zamknąć w ramy enumeratywnego katalogu i należy je oceniać na tle okoliczności konkretnej sprawy. Chodzi tu o różne pod względem faktycznym sytuacje, które mogą mieć wpływ na funkcjonowanie spółki, a które nie dają się z góry przewidzieć i skatalogować. Mają one charakter względny, w tym znaczeniu, że w razie ich zaistnienia, od oceny sądu zależy uznanie, czy rzeczywiście w konkretnym stanie faktycznym stanowią podstawę do wyłączenia wspólnika.“
Za ważny powód może być uznana także sama utrata zaufania, które jest tak potrzebne przy prowadzeniu wspólnego przedsięwzięcia. Jej utrata może być związana z nielojalnym zachowaniem danego wspólnika lub też z naruszeniem zasad uczciwości. Świetnie ujął to Sąd Apelacyjny w Krakowie, który w wyroku z dnia 5 lipca 2019 r., sygn. akt: I Aga 439/18 stwierdził, że:
„Z istoty spółki jako opartej na zaufaniu i poczuciu solidarności wynika, że nie można zmuszać stron do pozostawania w spółce, jeżeli wspólnik utracił to zaufanie. Podkreślić należy, że ta wzajemna lojalność i uczciwość kupiecka jest tym bardziej niezbędna w relacjach wewnętrznych pomiędzy wspólnikami spółek prawa osobowego. W nawiązaniu do przytoczonego powyżej orzecznictwa i poglądów doktryny na tle działalności gospodarczej na gruncie spółki z o.o. należy podkreślić, ze ta wzajemna lojalność, uczciwość kupiecka jest tym bardziej niezbędna w relacjach wewnętrznych pomiędzy wspólnikami spółek prawa osobowego. Należy nadto wskazać na subsydiarna odpowiedzialność wspólników spółki jawnej. Zgodnie bowiem z art. 22 § 2 KSH każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem art. 31. W tych realiach nie jest zatem bez znaczenia, czy pomiędzy wspólnikami istnieje to zaufanie, czy też nie.”
Podkreślić też należy, że skorzystanie z prawa do wyłączenia wspólnika nie powinno być traktowane jako działanie wbrew interesom spółki, które to mogłoby powodować zastosowanie art. 5 Kodeksu cywilnego.
Zdarza się jednak i tak, że przyczyny wyłączenia wspólnika mogą mieć charakter niezawiniony. Przykładem może być tu ciężka choroba uniemożliwiająca prowadzenie spraw spółki. W takim wypadku postuluje się jednak rozważenie, czy środkiem wystarczającym nie byłoby pozbawienie wspólnika prawa prowadzenia spraw spółki na podstawie art. 47 k.s.h.
Wyrok sądu stwierdzający wyłączenie wspólnika ma charakter konstytutywny i skutek ex nunc. Oznacza to, że dopiero z momentem uprawomocnienia się wyroku następuje wyłączenie wspólnika ze spółki jawnej. Jest to szczególnie istotne z tego powodu, ze wyrok Sądu I Instancji może zostać zaskarżony apelacją i dopiero z momentem jej rozpoznania (co może potrwać) dojdzie do prawomocnego zakończenia postępowania.
Pozew o wyłączenie wspólnika ze spółki jawnej
Wniosek o wyłączenie wspólnika ze spółki jawnej należy złożyć do Sądu Okręgowego. Opłata stała od takiego pisma wynosi 5.000 zł. Jak zostało wskazane powyżej, powodami muszą być wszyscy pozostali wspólnicy, a pozwanym wspólnik, który którego pozostali chcą wyłączyć. W doktrynie istnieje spór co do tego czy sprawa ta ma charakter niemajątkowy czy majątkowy. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dniu 8 października 1997 r. (sygn. akt: II CZ 108/97) opowiedział się za majątkowym charakterem sprawy, co ma znaczenie chociażby z perspektywy konieczności ustalenia wartości przedmiotu sporu.
Spłata wspólnika wyłączanego ze spółki
Wyłączenie wspólnika ze spółki jawnej wiąże się także z obowiązkiem jego spłaty. Stosuje się tu przepis art. 65 k.s.h. Zgodnie z jego treścią:
„§ 1. W przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki wartość udziału kapitałowego wspólnika albo jego spadkobiercy oznacza się na podstawie osobnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki.
§ 2. Jako dzień bilansowy przyjąć należy:
1) w przypadku wypowiedzenia – ostatni dzień roku obrotowego, w którym upłynął termin wypowiedzenia;
2) w przypadku śmierci wspólnika lub ogłoszenia upadłości – dzień śmierci albo dzień ogłoszenia upadłości;
3) w przypadku wyłączenia wspólnika na mocy prawomocnego orzeczenia sądu – dzień wniesienia pozwu.
§ 3. Udział kapitałowy obliczony w sposób określony w § 1 i § 2 powinien być wypłacony w pieniądzu. Rzeczy wniesione do spółki przez wspólnika tylko do używania zwraca się w naturze.
§ 4. Jeżeli udział kapitałowy wspólnika występującego albo spadkobiercy wspólnika przy rozliczeniu wykazuje wartość ujemną, jest on obowiązany wyrównać spółce przypadającą na niego brakującą wartość.
§ 5. Wspólnik występujący albo spadkobierca wspólnika uczestniczą w zysku i stracie ze spraw jeszcze niezakończonych; nie mają oni jednak wpływu na ich prowadzenie. Mogą jednak żądać wyjaśnień, rachunków oraz podziału zysku i straty z końcem każdego roku obrotowego.”
Kwestia rozliczenia ze wspólnikiem nie jest rozstrzygana w samym postepowaniu o wyłączenie wspólnika ze spółki jawnej. Rozliczenie następuje później. Oczywiście w sytuacji, w której wspólnicy pozostali w spółce nie będą chcieli dobrowolnie się rozliczyć ze wspólnikiem wyłączonym (lub też pojawią się rozbieżności w zakresie należnej do wypłaty kwoty), ten ostatni będzie mógł złożyć stosowny pozew o zapłatę do sądu. Będzie to wymagało jednak jego inicjatywy i podjęcia stosownych działań w prawnych w tym zakresie.
Wniosek o zabezpieczenie
W sytuacji, w której działania danego wspólnika godzą w bieżące interesy spółki i im zagrażają, warto rozważyć zawarcie w pozwie o wyłączenie wspólnika ze spółki jawnej, wniosku o zabezpieczenie powództwa. Postanowienie o zabezpieczeniu jest środkiem prawnym, który umożliwia uregulowanie na czas postępowania stosunków w spółce i pomiędzy samymi wspólnikami. Ma to szczególne znaczenie, biorąc pod uwagę czas trwania postepowań. Sąd udzielając zabezpieczenia może przykładowo pozbawić wspólnika prawa reprezentacji spółki, pozbawić go prawa prowadzenia spraw spółki czy też powierzyć prowadzenie spraw spółki pozostałym wspólnikom. Aby uzyskać zabezpieczenie konieczne jest uprawdopodobnienie interesu prawnego w jego uzyskaniu. W tym celu trzeba wykazać, że brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. W kontekście omawianej tematyki, konieczne byłoby zatem wykazanie, że brak zabezpieczenie może doprowadzić do wyrządzenia znacznej szkody spółce czy wspólnikom. Dowody na poparcie swoich twierdzeń powinny być wiarygodne i jednoznaczne. Zabezpieczenie w omawianym kształcie stanowi bowiem bardzo daleką ingerencję w prawa wspólnika, a więc Sąd musi nabrać przekonania, że powodowie rzeczywiście na nie zasługują.
Kancelaria Prawa Gospodarczego Kraków
Decyzja o rozpoczęciu postępowania związanego z wyłączeniem wspólnika ze spółki jawnej nie jest nigdy łatwa. Wspólnicy zdecydowali się kiedyś na wspólne prowadzenie działalności i zapewne mieli ku temu powody. Życie jednak nierzadko weryfikuje wstępne oczekiwania i zaangażowanie poszczególnych osób. Spory związane z wyłączeniem wspólnika ze spółki jawnej zbliżają się zatem trochę do spraw o rozwód. Czasem jest to jedyne wyjście aby zakończyć określony etap działalności gospodarczej i pójść dalej. Tak czy inaczej, warto powierzyć sprawę tego typu profesjonaliście, który ma doświadczenie w tego typu procesach. Prowadzenie tego bardzo specyficznego postępowania wymaga wiedzy, aby w sposób możliwie pełny zabezpieczyć interes Klienta. Nierzadko bowiem postępowanie to może zawarzyć na tym, czy ze spółki uda się jeszcze odzyskać jakieś pieniądze.