Ogłoszenie upadłości konsumenckiej może w wielu przypadkach być jedyną drogą na przerwanie spirali zadłużenia i przysłowiowe wyjście z długów. Co raz więcej osób decyduje się na skorzystanie z tej instytucji prawnej aby poradzić sobie z zadłużeniem. Przed podjęciem decyzji odnośnie złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej warto jednak dokładnie dowiedzieć się jakie skutki niesie ona ze sobą. Niniejszy wpis ma na celu omówienie najważniejszych kwestii związanych z upadłością konsumencką, procedurą jej ogłaszania a także skutków, które się z tym wiążą.
Spis treści
Upadłość konsumencka – co to jest?
Upadłość konsumencka to potoczna nazwa na postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. W dużym stopniu upraszczając, chodzi o to umożliwić osobie fizycznej „nowy start” bez długów. W ramach tego postępowania może bowiem dojść do umorzenia wszelkich długów, które powstały przed ogłoszeniem upadłości. Mamy zatem do czynienia z tzw. „grubą kreską”.
Przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej
Przesłanką ogłoszenia upadłości jest stan niewypłacalności. Zgodnie z art. 11 ust. 1 prawa upadłościowego:
„Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych”
Sformułowanie „utracił zdolność” jest związane z faktyczną zdolnością do zapłaty i oznacza co do zasady brak wolnych środków pieniężnych na spłatę istniejących zobowiązań. Chodzi tu przy tym o aspekt finansowy (dłużnik nie posiada pieniędzy) a nie inne przeszkody, jak np. choroba uniemożliwiająca wykonanie przelewu.
Kredyt we frankach a upadłość konsumencka
Istotne z perspektywy interesów dłużnika jest to, że upadłość konsumencką można ogłosić także wtedy, gdy mamy do czynienia tylko z jednym wierzycielem. Oznacza to w praktyce tyle, że jeżeli niewypłacalność jest skutkiem jednego dużego długu, np. kredytu bankowego, możliwe jest również z korzystanie z możliwości jakie daje upadłość konsumencka. Bardzo często osobami zainteresowanym przeprowadzeniem tego postępowania są osoby, które posiadają kredyt we frankach szwajcarskich. Znaczny wzrost kursu franka szwajcarskiego, powiązany nierzadko z innymi problemami finansowo-osobistymi, doprowadził wiele osób do sytuacji w której przestały one być w stanie obsługiwać swoje zadłużenie. Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może być tutaj szansą na nowy start i oddłużenie.
Kredyt oparty o zmienną stopę procentową
Znaczny wzrost stóp procentowych na początku 2022 r., związany z wysoką inflacją, jest czynnikiem który może postawić pod znakiem zapytania zdolność kredytobiorców do obsługi zadłużenia. Innymi słowy może dojść do sytuacji, w której klientów banku po prostu nie będzie stać na spłatę kolejnych rat kredytowych. Należy liczyć się wówczas z możliwością wypowiedzenia umowy kredytu przez bank i postawienia całej wierzytelności w stan wymagalności. W praktyce będzie to oznaczało, po uzyskaniu tytułu wykonawczego, prowadzenie przez bank egzekucji z całego majątku kredytobiorców. Co do zasady zabezpieczeniem spłaty kredytu mieszkaniowego jest hipoteka ustanowiona na nieruchomości. Liczyć należy się zatem z tym, że postępowanie będzie skierowane w stosunku do tego składnika majątkowego, co w rezultacie może oznaczać przymusową sprzedaż nieruchomości. Konsumenci bardzo często sądzą, że sprzedaż mieszkania „załatwia sprawę” i na tym ich przygoda z bankiem się zakończy. Nic bardziej mylnego. Jeżeli cena ze sprzedaży nie pokryje całości zadłużenia, wówczas dług w dalszym ciągu będzie obciążał kredytobiorców, aż do jego całkowitej spłaty. Zajęte też będą wszystkie wynagrodzenia z tytułu pracy czy innych umów, jak również przysługujące wierzytelności. Z pomocą w takim wypadku może przyjść złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Ogłoszenie upadłości wstrzyma prowadzone postępowanie egzekucyjne. Mieszkanie co do zasady zostanie tak czy inaczej sprzedane przez syndyka, ale wykonanie planu spłaty doprowadzi do umorzenia pozostałych, niespłaconych wierzytelności. Mówiąc potocznie, kredytobiorcy spłacą tylko część zadłużenia, a pozostała część zostanie umorzona w ramach postępowania upadłościowego.
Upadłość konsumencka – Wniosek
Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest sformalizowanym pismem procesowym, które musi zawierać szereg informacji. Zgodnie z art. 4912 ust. 4 ustawy prawo upadłościowe, powinien on zawierać:
„1) imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, adres oraz numer PESEL dłużnika, a jeżeli dłużnik nie posiada numeru PESEL – inne dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację;
1a) NIP dłużnika, jeżeli dłużnik miał taki numer w ciągu ostatnich dziesięciu lat przed dniem złożenia wniosku;
2) wskazanie miejsc, w których znajduje się majątek dłużnika;
3) wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie;
4) aktualny i zupełny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników;
5) spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty;
6) spis wierzytelności spornych z zaznaczeniem zakresu w jakim dłużnik kwestionuje istnienie wierzytelności; wskazanie wierzytelności w spisie wierzytelności spornych nie stanowi jej uznania;
7) listę zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika wraz z datami ich ustanowienia, w szczególności hipotek, zastawów i zastawów rejestrowych;
8) informację o osiągniętych przychodach oraz o kosztach poniesionych na swoje utrzymanie oraz osób pozostających na utrzymaniu dłużnika, w ostatnich sześciu miesiącach przed dniem złożenia wniosku;
9) informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach;
10) informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 000 zł;
11) oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku.”
Bardzo ważne jest jednak także samo uzasadnienie wniosku. Przedstawione tam informacje mogą mieć niebagatelne znaczenie na dalszym etapie postępowania. W szczególności mogą one zadecydować o tym, czy Sąd uzna, że upadły istotnie zwiększył stopień swojej niewypłacalności wskutek rażącego niedbalstwa. Ważne jest zatem przywołanie we wniosku wszelkich okoliczności i dowodów na ich poparcie, które będą przemawiały za uznaniem, że niewypłacalność jest skutkiem niezawinionym przez dłużnika.
Do jakiego Sądu złożyć wniosek?
Sprawy dotyczące upadłości konsumenckiej rozpatrywane są przez sądy gospodarcze – sądy upadłościowe. Sądem miejscowo właściwym będzie sąd, w okręgu którego znajduje się ośrodek podstawowej działalności dłużnika. Pod pojęciem tym domniemuje się natomiast miejsce zwykłego pobytu danej osoby. W przypadku osób zamieszkujących w Krakowie lub okolicznych miejscowościach wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej powinien być złożony do Sądu Rejonowego dla Krakowa-Śródmieścia, Wydział VIII dla spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych. Na stronie Sądu Upadłościowego znajdują podstawowe dane teleadresowe oraz informacje dotyczące właściwości miejscowej tego Sądu.
Upadłość konsumencka – konsekwencje
Rozważając złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej należy pamiętać o konsekwencjach, jakie się z tym wiążą. Do pozytywnych skutków można zaliczyć z pewnością umorzenie postępowań egzekucyjnych. Od ogłoszenia upadłości organizacją spłaty wierzycieli zajmuje się syndyk i to głównie z nim upadły będzie się kontaktował przez cały czas trwania postępowania. Najważniejsze będzie jednak całkowite uwolnienie się od zadłużenia powstałego przed dniem ogłoszenia upadłości. Skutek ten nastąpi po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu wykonania planu spłaty wierzycieli. Samo jednak ogłoszenie upadłości wiąże się z wieloma poważnymi skutkami dla majątku dłużnika, do których należy zaliczyć przede wszystkim utratę zarządu nad całym majątkiem. Z momentem ogłoszenia upadłości dłużnik nie może rozporządzać składnikami swojego majątku. Wszystkie decyzje w tym zakresie będą podejmowane przez syndyka, który zarządza masą upadłości. Oznacza to w praktyce to, że nieważna będzie np. umowa sprzedaży czy darowizny dokonana przez upadłego. Majątek wchodzący w skład masy upadłości będzie podlegał likwidacji, a więc sprzedaży. Środki pochodzące z tego tytułu będą natomiast przeznaczone na spłatę wierzycieli. W zależności od łącznej sumy uzyskanych środków kwota ta może mieć znaczenia także z perspektywy długości planu spłaty.
Majątek wspólny a ogłoszenie upadłości
Warto pamiętać także, że zgodnie z art. 124 ust. 1 prawa upadłościowego:
„Z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa, o której mowa w art. 53 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2019 r. poz. 2086 i 2089). Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny.”
W szczególności zdanie drugie przywołanego przepisu ma doniosłe skutki dla dłużnika i jego małżonka. Cały bowiem majątek wspólny może zostać sprzedany przez syndyka, a małżonkowi dłużnika będzie przysługiwała jedyne wierzytelność z tytułu udziału w majątku wspólnym, o ile zgłosi ją w postępowaniu upadłościowym.
Mając na uwadze powyższe, należy pamiętać, że stosownie do art. 125 prawa upadłościowego:
„1. Ustanowienie rozdzielności majątkowej na podstawie orzeczenia sądu w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, chyba że pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej został złożony co najmniej na dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
2. Po ogłoszeniu upadłości nie można ustanowić rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą niż data ogłoszenia upadłości.
3. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, gdy rozdzielność majątkowa powstała z mocy prawa w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w wyniku rozwodu, separacji albo ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, chyba że pozew lub wniosek w sprawie został złożony co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Rozwiedziony małżonek upadłego albo małżonek upadłego może w drodze powództwa lub zarzutu żądać uznania rozdzielności majątkowej za skuteczną w stosunku do masy upadłości, jeżeli w chwili powstania rozdzielności majątkowej nie wiedział o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości, a powstanie rozdzielności majątkowej nie doprowadziło do pokrzywdzenia wierzycieli. Powództwo wnosi się do sądu upadłościowego. Sąd może zabezpieczyć powództwo przez ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania mienia, które stanowiło majątek wspólny małżonków.”
Oznacza to, że próby wyłączenia skutku „przejęcia całego majątku” do postępowania upadłościowego nie będą skuteczne jeżeli nastąpiły przed samym złożeniem wniosku. Oczywiście, jeżeli ustanowienie rozdzielności majątkowej nastąpi odpowiednio wcześniej ogłoszenie upadłości nie będzie miało znaczenia dla współmałżonka i zachowa on swoją część majątku.
Co to jest plan spłaty?
Po likwidacji majątku i ustaleniu możliwości zarobkowych upadłego, syndyk składa do Sądu wniosek o ustalenie planu spłaty. Jest to specjalne postanowienie, w którym określone zostaje to w jaki sposób upadły będzie zobowiązany do spłacania swoich wierzycieli. W postanowieniu tym Sąd, zgodnie z art. 49115 ust. 1 prawa upadłościowego:
„1) wymienia wierzycieli uczestniczących w planie spłaty;
2) dokonuje podziału funduszy masy upadłości pomiędzy wierzycieli uczestniczących w planie spłaty, jeżeli w postępowaniu zgromadzono fundusze masy upadłości;
3) ustala, czy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa;
4) określa, w jakim zakresie i okresie, nie dłuższym niż trzydzieści sześć miesięcy, upadły jest obowiązany spłacać zobowiązania, które w postępowaniu upadłościowym prowadzonym zgodnie z przepisami części pierwszej zostałyby uznane na liście wierzytelności, oraz jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli.”
Jeżeli natomiast Sąd ustali, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, plan spłaty wierzycieli nie może być ustalony na okres krótszy niż trzydzieści sześć miesięcy ani dłuższy niż osiemdziesiąt cztery miesiące. Są jednak także przypadki, w których plan spłaty będzie ustalony na okres krótszy. Przykładowo, jeżeli w jego wykonaniu będzie spłacone co najmniej 70% plan spłaty nie może być ustalone na okres dłuższy niż jeden rok. Przy spłacie 50% wierzytelności, plan spłaty nie może przekraczać dwóch lat.
Warto przy tym także pamiętać, że do okresów spłaty zalicza się także okres od upływu sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości do dnia ustalenia planu zapłaty. Wyjątkiem tu jest natomiast sytuacja, w której nie doszłoby do porycia całości kosztów postępowania tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa.
Umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty
W pewnych sytuacjach istnieje także możliwość umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłaty. Oznacza to w praktyce, że upadły pozbywa się całego zadłużenia i nie musi go spłacać. Taka możliwość jest jednak przewidziana jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Zgodnie z art. 49116 § 1 prawa upadłościowego:
„Sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli.”
Przypadek trwałej niezdolności do wykonywania planu spłaty jest uzasadniany sytuacją upadłego a najczęściej stanem jego zdrowia. Z okoliczności sprawy musi wynikać, że nie jest i nie będzie on w przyszłości w stanie wyasygnować żądnych kwot na poczet spłaty wierzycieli. Jak wyjaśnił w tym zakresie Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 25 maja 2021 r., sygn. akt: I CSKP100/21:
„1. Odstąpienie od ustalenia planu spłaty, a zatem rezygnacja z istotnego stadium postępowania upadłościowego, powinno mieć charakter wyjątkowy, uzasadniony w sposób obiektywny stanem zdrowia upadłego, jego niedołężnością i brakiem zdolności do pracy – w sytuacji, gdy dostępne źródła utrzymania pozwalają wyłącznie na pokrycie bieżących potrzeb upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, a nie ma podstaw do uznania, aby stan ten mógł ulec zmianie w najdłuższym możliwym okresie wykonywania planu spłaty.
2. Celem postępowania upadłościowego prowadzonego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej jest oddłużenie konsumentów tak, aby mogły one powrócić do normalnego życia, a nie popaść w ubóstwo.”
Oczywiście to upadły będzie musiał wykazać, że w jego przypadku taki szczególny przypadek właśnie występuje. Konieczne będzie przedłożenie tu stosownych dowodów np. dokumentacji medycznej, które taki wniosek będą uzasadniały. Nie bez znaczenia pozostanie także odpowiednia argumentacja, która będzie miała za zadanie przekonać Sąd do naszych racji.
Warunkowe umorzenie zobowiązań
Istnieje także możliwość warunkowego umorzenia zobowiązań. Zgodnie z art. 49116 ust. 2a prawa upadłościowego:
„Jeżeli niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli wynikająca z osobistej sytuacji upadłego nie ma charakteru trwałego, sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli pod warunkiem, że w terminie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli, na skutek którego sąd, uznając, że ustała niezdolność upadłego do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i ustali plan spłaty wierzycieli.”
Przypadek ten powinien znaleźć zastosowanie wówczas gdy brak możliwości osiągania dochodów ma charakter przejściowy. Przykładowo, choroba uniemożlwiająca podjęcie pracy ma charakter przejściowy i istnieją rokowania na powrót do zdrowia i odzyskania zdolności do pracy. Innym przykładem może być dla kobiet ciąża lub okres po urodzeniu dziecka, kiedy na podstawie doświadczenia życiowego trudno wymagać od kogoś podjęcia aktywności zawodowej. Jeżeli po 5 latach sytuacja życiowa upadłego nie poprawi się jednak na tyle, aby mógł on spłacać wierzycieli, wówczas długi umorzą się tak czy inaczej, bez konieczności ich spłaty w jakimkolwiek zakresie. Polepszenie sytuacji może natomiast prowadzić do ustalenia planu spłaty. We wspomnianym 5-letnim okresie upadły nie może dokonywać czynności, które prowadziłyby do pogorszenia jego sytuacji majątkowej. Sytuacja ta jest natomiast badana przez Sąd na podstawie corocznych sprawozdań, które upadły musi składać wraz z kopią rocznego zeznania podatkowego. Bardzo ważne jest, aby upadły należycie wykonywał wszystkie ciążące na nim obowiązki, ponieważ zgodnie z art. 49116 ust. 2ag:
„Sąd uchyla postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, gdy w okresie, o którym mowa w ust. 2c, upadły:
1) nie złożył w terminie sprawozdania, o którym mowa w ust. 2e,
2) w sprawozdaniu, o którym mowa w ust. 2e, podał nieprawdziwe informacje, w szczególności zataił osiągnięte przychody lub nabyte składniki majątkowe,
3) dokonał czynności prawnej, o której mowa w ust. 2c, bez uzyskania zgody sądu albo czynność ta nie została przez sąd zatwierdzona,
4) ukrywał majątek lub czynność prawna upadłego została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli
– chyba że uchybienie obowiązkom jest nieznaczne lub zaniechanie uchylenia postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi; przepis art. 49114 ust. 7 stosuje się.”
Ile kosztuje upadłość konsumencka?
Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej podlega opłacie stałej, która wynosi 30 zł. Jeżeli dłużnik chce skorzystać z pomocy kancelarii prawnej musi doliczyć do tego wynagrodzenie prawnika. Jest ono uzależnione od stopnia skomplikowania sprawy, a w szczególności ilości wierzytelności. Każdorazowo jest ono wyceniane indywidualnie.
Kancelaria Prawa Gospodarczego Kraków – pomoc
Upadłość jawi się jako szansa na „nowy start” i wyjście ze spirali zadłużenia. Pomoc kancelarii prawnej w procedurze upadłości konsumenckiej może być jednak nieodzowna. Już samo przygotowanie wniosku może nastręczać trudności, które będę wymagały wsparcia prawnika. Pomoc może być potrzebna także trakcie postępowania po ogłoszeniu upadłości. W szczególności wówczas gdy pojawią się wątpliwości odnośnie poszczególnych czynności syndyka czy też problemy związane z ustalaniem planu spłaty.
