Postęp technologiczny doprowadził do sytuacji, w której otaczająca nas rzeczywistość wymaga pracy coraz większej liczby programistów. W związku z tym, na rynku pracy (rynku usług) pojawia się coraz więcej przedsiębiorców, którzy zatrudniają w ramach swojej działalności programistów. Sytuacja ta powoduje liczne pytania dotyczące tego, w jaki sposób należałoby ukształtować stosunek prawny. Umowa z programistą stanowi podstawę tego stosunku prawnego.
Spis treści
Umowa z programistą – rodzaje
Pierwszym pytaniem, które zazwyczaj pojawia się w kontekście nawiązania współpracy z programistą, jest rodzaj umowy, którą strony powinny zawrzeć. Należy podkreślić, że w zakresie takich kontraktów nie mamy do czynienia z jakimś narzuconym odgórnie przez ustawodawcę rodzajem umowy. Wszystko zależy w tym kontekście zatem od całokształtu okoliczności konkretnego przypadku, a w szczególności od tego, jaki ma być charakter współpracy stron (stały czy incydentalny) oraz od tego, czy strony zakładają, że pomiędzy nimi ma zaistnieć relacja podległości programisty wobec drugiej ze stron.
W praktyce mamy najczęściej do czynienia z trzema rodzajami umów, a mianowicie:
- umowa o dzieło z programistą
- umowa o pracę z programistą
- umowa współpracy (w tym umowa B2B) z programistą
Poniżej, nastąpi omówienia wskazanych wyżej rodzajów umów ze wskazaniem ich charakterystyki oraz omówieniem najważniejszych kwestii, na które należy zwrócić uwagę przy konstruowaniu tego typu umów.
Umowa o dzieło z programistą
Zgodnie z art. 627 k.c., przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Trzeba wskazać, że umowa o dzieło z programistą jest tego typu umową, którą Strony powinny wybierać przede wszystkim w takim przypadku, gdy współpraca pomiędzy nimi ma charakter incydentalny (jednorazowy lub najwyżej kilkukrotny). Co ważne, ze względu na to, że umowa o dzieło z programistą podlega zasadom kodeksu cywilnego, przy jej zawarciu strony korzystają z zasady swobody umów, co oznacza, że mogą ułożyć sobie wzajemne relacje w zasadzie dowolnie, byleby tylko treść łączącego je stosunku prawnego lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (vide art. 3531 k.c.). Ta cecha umowy o dzieło sprawia, że ten typ umowy jest pod tym kątem znacznie atrakcyjniejszy niż np. umowa o pracę, gdzie strony są związane znacznie bardziej ścisłymi wymaganiami wynikającymi z przepisów kodeksu pracy i gdzie obowiązuje w szczególności zasada podporządkowania (połączona z nadzorem) jednej ze stron (w tym przypadku programisty) wobec pracodawcy. Tymczasem, w przypadku umowy o dzieło zamawiający i programista występują w pozycji równorzędnych partnerów kontraktowych.
Korzyścią z zawarcia umowy o dzieło z programistą jest zatem znaczna doza swobody przy wzajemnym określaniu praw i obowiązków zamawiającego oraz programisty (wykonawcy). Ponadto, kolejną korzyścią płynącą z wyboru tej formy współpracy jest bardzo znaczące obniżenie kosztów współpracy związanych z należnościami publicznoprawnymi. Trzeba bowiem pamiętać, że osoba wykonująca wyłącznie umowę o dzieło nie podlega z tego tytułu co do zasady ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu w ZUS. Dlatego też, w tym przypadku od kwoty wynagrodzenia wypłaconego wykonawcy za wykonanie dzieła zamawiający nie nalicza i nie opłaca składek na ubezpieczenia.
Jeśli chodzi o najważniejsze elementy umowy o dzieło z programistą, to przedstawiają się one następująco:
- oznaczenie stron umowy
- opis przedmiotu umowy (a zatem dokładne określenie dzieła będącego przedmiotem zamówienia)
- określenie terminu wykonania dzieła
- wskazanie wysokości wynagrodzenia programisty za realizację dzieła
- określenie postanowień regulujących kwestie majątkowych i osobistych praw autorskich do dzieła będącego przedmiotem umowy
Jednym z najważniejszych elementów umowy o dzieło z programistą jest niewątpliwie precyzyjny zapis postanowień regulujących kwestię majątkowych praw autorskich (w zakresie osobistych praw autorskich swoboda kontraktowa stron jest bowiem bardzo ograniczona przepisami prawa autorskiego). Mając na uwadze to, że zamawiającemu w znakomitej większości przypadków bardzo zależy na tym, aby móc dokonywać swobodnej eksploatacji programu (aplikacji) wytworzonego przez programistę, konieczne jest, aby postanowienia określające przeniesienie majątkowych praw autorskich na odpowiednich polach eksploatacji zostały prawidłowo sformułowane. Należy przy tym pamiętać, że program komputerowy jako utwór w rozumieniu prawa autorskiego. bywa często kwalifikowany jako tzw. utwór audiowizualny, co z kolei determinuje konieczność uwzględnienia w umowie postanowień dotyczących przeniesienia praw do tzw. wspólnego majątkowego prawa autorskiego do programu komputerowego.
Warto jednocześnie zaznaczyć, że w obrocie gospodarczym mamy coraz częściej również do czynienia z sytuacją, w której strony nie są w stanie niejako z góry przewidzieć tego ile dzieł (np. aplikacji, programów komputerowych) będzie przedmiotem zamówienia. W takim przypadku zawiera się często tzw. umowę ramową, która określa podstawowe („ramowe”) warunki współpracy (np. czas reakcji programisty na zamówienie, wysokość stawki godzinowej programisty etc.), natomiast realizacja tej umowy następuje przez zawieranie poszczególnych umów szczegółowych („wykonawczych”). W efekcie, mamy w takim przypadku do czynienia z zawarciem umowy o dzieło, której treść determinują postanowienia umowy ramowej oraz każdej konkretnej umowy szczegółowej, która to umowa szczegółowa jest najczęściej zawierana przez złożenie zamówienia (określającego oczekiwany przez zamawiającego przedmiot umowy oraz termin wykonania dzieła) oraz jego akceptację przez programistę.
Umowa o pracę z programistą
W wielu przypadkach strony kontraktu podejmują decyzję o stałej współpracy, która jednej ze stron (pracodawcy) pozwala w zasadzie na pełną kontrolę działalności programisty, występującego w zakresie umowy o pracę w relacji podporządkowania. Oczywiście, umowa o pracę z programistą posiada zarówno wady jak i zalety, dlatego też strony muszą ocenić przed zawarciem umowy, czy tego typu umowa jest dla nich właściwa. Z jednej bowiem strony tego typu umowa jest dla pracodawcy „droga i uciążliwa” (z uwagi na obowiązki publicznoprawne, tj. przede wszystkim konieczność opłacania składek na ubezpieczenia społecznie i zdrowotne za pracownika-programistę oraz konieczność opłacania zaliczek na podatek dochodowy, jak również obowiązek udzielenia urlopu wypoczynkowego zgodnie z przepisami prawa pracy), z drugiej jednak strony pozwala na uzyskanie relatywnie największej kontroli nad tym, w jaki sposób pracownik-programista realizuje swoje obowiązki. Co równie istotne z perspektywy pracodawcy, przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. („pr. aut.”) zawierają szczególną regulację dotyczącą kwestii majątkowych przy umowie o pracę. Mianowicie, zgodnie z art. 11 ust. 1, 2 i 3 pr. aut.:
„Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron (ust. 1). Jeżeli pracodawca, w okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu, nie przystąpi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia, twórca może wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy, chyba że umowa stanowi inaczej. Strony mogą określić inny termin na przystąpienie do rozpowszechniania utworu. (ust.2) Jeżeli umowa o pracę nie stanowi inaczej, z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono. (ust. 3)”
Jak widać z przywołanej regulacji, nawet jeżeli strony umowy o pracę zapomną uregulować kwestię majątkowych praw autorskich w umowie o pracę, to i tak przepis art. 11 ust. 1 pr. aut. pozwala na przyjęcie, że majątkowe prawa autorskie do tzw. utworu pracowniczego nabywa pracodawca, oczywiście w granicach wynikających z umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Należy pamiętać, że przepis art. 11 ma charakter dyspozytywny, co oznacza, że strony umowy o pracę mogą inaczej uregulować kwestię majątkowych praw autorskich, np. w ten sposób, że pracodawca zatrudniający programistę nie nabywa w ogóle majątkowych praw autorskich do utworu stworzonego przez takiego pracownika-programistę.
Wreszcie, trzeba pamiętać, że jeśli chodzi o elementy umowy o pracę z programistą, to umowa taka powinna zawsze (niezależnie od ewentualnych innych postanowień) zawierać wszystkie niezbędne elementy, które wynikają z przepisów prawa pracy. W tym kontekście należy przede wszystkim wskazać na przepis art. 29 § 1 kodeksu pracy (ustawa z 26 czerwca 1974 r). zgodnie z którym:
„Umowa o pracę określa strony umowy, rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, w szczególności: 1) rodzaj pracy; 2) miejsce wykonywania pracy; 3) wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia; 4) wymiar czasu pracy; 5) termin rozpoczęcia pracy.”
Umowa współpracy z informatykiem (w tym umowa B2B)
Wydaje się, że aktualnie w realiach obrotu gospodarczego dotyczącego „zatrudniania” programistów mamy najczęściej do czynienia ze współpracą stron w postaci tzw. umowy współpracy zawieranej pomiędzy przedsiębiorcami, a zatem z jednej strony mamy zamawiającego (najczęściej duże podmioty takie jak międzynarodowe korporacje) a z drugiej występuje programista, który prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą.
Przyczyną dla której większość programistów obecnie działa na podstawie wskazanej umowy B2B jest niewątpliwie atrakcyjność tego typu formy zatrudnienia dla obu stron stosunku kontraktowego, a szczególnie dla „pracodawcy”, który w takim przypadku może wprowadzić do umowy bardzo atrakcyjne dla siebie postanowienia. Mianowicie, trzeba w tym kontekście wskazać w szczególności na możliwość określenia wynagrodzenia programisty według stawki godzinowej (tym samym programista otrzymuje wynagrodzenie wyłącznie za rzeczywiście przepracowane przez siebie godziny pracy), rozliczenie z programistą na podstawie wystawianej przez programistą faktury VAT (będącej kosztem uzyskania przychodu dla pracodawcy), czy też możliwość wprowadzenia bardzo krótkiego okresu wypowiedzenia (np. dwutygodniowego).
Co istotne, również dla programisty tego typu forma współpracy może okazać się atrakcyjna, ponieważ w przypadku tego rodzaju umowy może on najczęściej swobodnie określać godziny i miejsce realizacji umowy, nie będąc przy tym podporządkowanym swojemu kontrahentowi. W tym przypadku programista występuje bowiem jako równorzędny partner gospodarczy przedsiębiorcy, z którym zawiera umowę.
Jeśli chodzi o elementy, które powinna zawierać umowa współpracy z programistą, to trzeba wskazać, że tego typu umowa jest w istocie umową o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia. Oznacza to, że podobnie jak omówiona wyżej umowa o dzieło, podlega ona zasadzie swobody kontraktowej wyrażonej w przepisach kodeksu cywilnego. Konsekwentnie, uwagi dotyczące elementów umowy o dzieło można odpowiednio odnieść do umowy współpracy z programistą, uwzględniając oczywiście specyfikę tego typu umowy (w szczególności stały charakter współpracy, rozliczenie w oparciu o fakturę VAT etc.)
Kancelaria Prawa Gospodarczego Kraków – pomoc
Odpowiedni wybór rodzaju umowy będącej podstawą współpracy programisty z innymi podmiotami stanowi niezwykle istotną kwestię. Równie ważne jest w takim przypadku zadbanie o to, aby w umowie znalazły się postanowienia zabezpieczające odpowiednio interesy obu partnerów biznesowych, co stanowi często niełatwe zagadnienie z uwagi na specyfikę pracy programisty. Dlatego też, w wielu przypadkach warto skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika (adwokata lub radcy prawnego), który doradzi wybór odpowiedniej podstawy współpracy, jak również pomoże w przygotowaniu stosownej umowy.
