Myśląc o większym mieszkaniu, nowym samochodzie czy też rozwoju firmy, bardzo często stajemy przed koniecznością skorzystania z kredytu. Najczęściej, z wnioskiem o kredyt zwracamy się do banku. Zanim jednak nastąpi podpisanie umowy i wypłata transzy kredytu, bank zbada naszą zdolność kredytową, aby ocenić czy w ogóle udzielić nam kredytu, a jeżeli tak, to w jakiej wysokości. Niniejszy wpis będzie dotyczył natomiast sytuacji lekko odmiennej, tj. kiedy może nastąpić ponowne badanie zdolności kredytowej przez bank. Choć nie jest to oczywiste, bank może zażądać ponownej weryfikacji. Niniejszy wpis ma za zadanie przybliżyć tę tematykę i wskazać jakie skutki mogą się z tym wiązać oraz jak się przed nimi bronić. Na marginesie można zauważyć, że większość kredytów w dzisiejszych czasach jest udzielana w oparciu o tzw. zmienną stopę procentową. O możliwościach unieważnienia tego typu umów można przeczytać we wpisie pt. Unieważnienie umowy kredytu ze zmienną stopą procentową. Zachęcam także do zapoznania się z tekstem pt. Bank żąda dodatkowe zabezpieczenie kredytu – co robić?
Spis treści
Zdolność kredytowa – co to jest?
Zdolność kredytowa posiada swoją ustawową definicję. Zgodnie z art. 70 ust. 1 prawa bankowego
„Bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy. Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności.”
W praktyce ustalenie zdolności do spłaty zadłużenie stanowi wypadkową z jednej strony zobowiązań, ciążących na przyszłym kredytobiorcy a z drugiej strony jego możliwości zarobkowych. W przypadku osób fizycznych pod pojęciem zobowiązań rozumie się nie tylko inne kredyty, pożyczki czy karty kredytowe, ale także bieżące koszty życia. Na te z kolei może wpływać ilość osób na utrzymaniu, np. dzieci.
Aktualne zapatrywanie banków na temat zdolności kredytowej ma związek z prowadzoną w danym momencie polityką kredytową, która może zacieśniaj lub poluzowywać warunki udzielania kredytów. Sytuacja na rynku kredytowym jest monitorowana przy tym przez Narodowy Bank Polski, a kwartalne raporty w tym zakresie są publikowane na stronie NBP pod tym linkiem.
Ponowne badanie zdolność kredytowej przez bank
Ponowna weryfikacja zdolności kredytowej może mieć miejsce także w trakcie trwania umowy kredytowej. Stanowi o tym wprost art. 74 prawa bankowego, zgodnie z którym:
„W czasie obowiązywania umowy kredytu kredytobiorca jest obowiązany przedstawić – na żądanie banku – informacje i dokumenty niezbędne do oceny jego sytuacji finansowej i gospodarczej oraz umożliwiające kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu.”
Powyższy przepis jest rozumiany nie tylko jako uprawnienie banku do ponownej kontroli sytuacji finansowej kredytobiorcy, ale także jako obowiązek, którego wykonania na zapewnić bezpieczeństwo powierzonych depozytów. Potwierdził to także Sąd Apelacyjny w Warszawie, w wyroku z dnia 10 stycznia 2019 r., sygn. akt: VII Aga 1643/18, w którym czytamy:
„1. Bank może badać sytuację finansową kredytobiorcy, zaś kredytobiorca jest obowiązany umożliwić podejmowanie przez bank czynności związanych z oceną sytuacji finansowej i gospodarczej oraz kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu. W tym zakresie mieści się również ocena wartości i stanu nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia.
2. Realizacja przez bank obowiązków wymienionych w przepisach prawa bankowego nie powinna być rozumiana wąsko, czyli sprowadzana jedynie do prawidłowego wykonania postanowień umowy o kredyt, lecz powinna być ujmowana szeroko czyli z uwzględnieniem właściwej ochrony depozytów pieniężnych powierzonych bankowi do przechowywania na rachunkach bankowych. Obowiązki banku nie sprowadzają się również wyłącznie do badania sytuacji finansowej i gospodarczej na etapie wniosku o kredyt, ale także po zawarciu umowy. Bank ma więc prawo badać, czy kredytobiorca po otrzymaniu kredytu nie utracił zdolności kredytowej lub czy jego zdolność do spłaty kredytu nie jest zagrożona. Uznać też należy, że ma prawo badać, czy zabezpieczenie kredytu jest wystarczające. Jest to zwłaszcza istotne przy uwzględnieniu roli i obowiązków pozwanego jako banku hipotecznego, który prowadzi specjalistyczną działalność bankową.”
W praktyce, ponowne badanie zdolności kredytowej będzie wyglądało podobnie jak na etapie starania się o kredyt. Bank będzie wymagał przedłożenia podobnych dokumentów i informacji. Ich zakres może się jednak zmienić i być szerszy. Nie chodzi bowiem o to, aby jedynie powtórzyć procedurę, ale o to aby rzetelnie zbadać, czy dana osoba jest w dalszym ciągu zdolna do obsługi zadłużenia.
Kiedy bank ponownie zbada zdolność kredytową?
Przepisy nie regulują tego kiedy może dojść do ponownego zbadania zdolności kredytowej. Kiedy zatem należy spodziewać się weryfikacji? Kwestia ta będzie zależała od wewnętrznych zasad postępowania przez banki i będzie indywidualna. Założyć można jednak, że okolicznościami, które mogą być brane pod uwagę będą zaległości w spłatach poszczególnych rat kredytu czy też znaczne zmniejszenie się comiesięcznych wpływów na konto.
Utrata zdolności kredytowej w trakcie trwania umowy kredytowej
W ramach ponownej kontroli zdolności kredytowej bank może uznać, że kredytobiorca tę zdolność utraci. Należałoby jednak przyjąć, że nie może być do dyskrecjonalna decyzja uzależniona wyłącznie od własnego „widzimisię”. Bank powinien uzasadnić dlaczego w jego ocenie zdolność do obsługi zadłużenia została utracona. Uzasadnienie powinno przy tym odwoływać się do obiektywnie weryfikowalnych danych takich jak aktualny stan zadłużenia, jego stosunek do osiąganych dochodów itp. Jest to w szczególności istotne z uwagi na skutki jakie może mieć utrata zdolności kredytowej, o czym poniżej.
Wypowiedzenie umowy kredytu przez bank
Skutki utraty zdolności kredytowej są bardzo poważne. Zaliczyć do nich można obniżenie kwoty przyznanego kredytu (co może mieć miejsce wówczas, gdy nie cały kredyt został wypłacony) oraz nawet wypowiedzenie umowy kredytowej. Zgodnie z art. 75 prawa bankowego:
„1. W przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo w przypadku utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej bank może obniżyć kwotę przyznanego kredytu albo wypowiedzieć umowę kredytu, o ile ustawa z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne nie stanowi inaczej.
2. Termin wypowiedzenia, o którym mowa w ust. 1, o ile strony nie określą w umowie dłuższego terminu, wynosi 30 dni, a w razie zagrożenia upadłością kredytobiorcy – 7 dni.
3. Wypowiedzenie umowy kredytu z powodu utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej lub zagrożenia jego upadłością nie może nastąpić, jeżeli bank zgodził się na realizację przez kredytobiorcę programu naprawczego.
4. Przepis ust. 3 stosuje się przez cały okres realizacji programu naprawczego, chyba że bank stwierdzi, iż program naprawczy nie jest w sposób należyty realizowany.”
Możliwość zastosowania sankcji, o których mowa w powyżej przytoczonym przepisie jest niezależna od tego, czy tożsame postanowienia zostały wprowadzone do umowy. Innymi słowy uprawnienie, o którym tu mowa wynika wprost z ustawy. Wypowiedzenie umowy kredytowej niesie bardzo poważne skutki dla kredytobiorcy. Oznacza to w praktyce, że cała pozostała do zapłaty kwoty kredytu powinna być zapłacona w terminie wypowiedzenia. W większości przypadków, taki obowiązek będzie nastręczał problemów, i nierzadko zakończy się postępowaniem egzekucyjnym i np. sprzedażą mieszkania. W niektórych przypadkach może nawet doprowadzić do niewypłacalności, gdzie jedynym ratunkiem będzie upadłość konsumencka.
Bank nie ma przy tym obowiązku skorzystać z możliwości wypowiedzenia umowy kredytu. Jest to indywidualna decyzja banku. W orzecznictwie wyrażono przy tym pogląd, że skorzystanie z tego prawa nie może być traktowane jako nadużycie prawa podmiotowego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 3 września 2020 r., sygn. akt: I ACa 156/20):
„Naruszenie warunków umowy kredytu nie zawsze będzie uzasadniać jej wypowiedzenie. W sytuacji, gdy przeterminowana należność jest niewielka w stosunku do udzielonego kredytu, bank powinien podjąć działania zmierzające do zweryfikowania sytuacji finansowej i gospodarczej kredytobiorcy pod kątem możliwości spłaty kredytu; uprawnienia w tym zakresie przewiduje art. 74 ustawy z 1997 r. – Prawo bankowe. W razie stwierdzenia, że przyczyną naruszenia warunków umowy kredytu jest utrata przez kredytobiorcę zdolności kredytowej, jej wypowiedzenie nie może być uznane za nadużycie prawa podmiotowego.”
Z drugiej strony, należy zwrócić uwagę, że bank jako instytucja zaufania publicznego powinna podjąć działania zmierzające do ochrony swojego interesu, przez co pośrednio chronione jest także bezpieczeństwo depozytów. W praktyce może to oznaczać, że w sytuacji w której kredytobiorca nie utracił całkowicie zdolności kredytowej, ale ta uległa pogorszeniu, bank może zaproponować zmianę warunków kredytowania. Przykładowo zmniejszeniu może ulec miesięczna rata, co będzie pociągało za sobą wydłużenie okresu kredytowania. Bank w takim wypadku może zaproponować także wyższe oprocentowanie kredytu jako rekompensatę za ponoszenia wyższego ryzyka kredytowego.
Jak zostało wskazane powyżej, utrata zdolności kredytowej powinna być obiektywnie weryfikowalna. Oznacza to, ze kredytobiorca może kwestionować stanowisko banku, że jego zdolność kredytowa uległa pogorszeniu. Może to mieć szczególnie istotne znaczenie z perspektywy wypowiedzenia umowy kredytowej. Bank, aby rozpocząć egzekucję swojej należności będzie musiał wytoczyć przeciwko kredytobiorcy powództwo o zapłatę. Pozwany kredytobiorca będzie mógł w tym postępowaniu wykazywać, ze jednak nie utracił zdolności kredytowej a więc oświadczenie banku o wypowiedzeniu kredytu nie miało podstaw, a zatem było bezskuteczne. Przekonaniu Sądu do naszego stanowiska będzie prowadziło do oddalenia powództwa jako bezzasadnego.
Kancelaria Prawa Gospodarczego Kraków – pomoc
Kontakt z bankiem bywa bardzo stresujący. Szczególnie jeżeli na szali ważą się losy kredytu i to w wysokiej kwocie. Jego wypowiedzenie może bowiem zachwiać podstawami rodzinnych finansów. Warto zatem skorzystać z pomocy profesjonalisty który zapozna się z dokumentacją kredytową i doradzi w jaki sposób należy prowadzić rozmowy z bankiem. Dodatkowo, w przypadku przeniesienia się sporu na drogę sądową, prawnik będzie mógł wystąpić jako pełnomocnik procesowy i reprezentować Klienta w sprawie o zapłatę. Sprawy o których mowa w niniejszym tekście dotyczyć mogą zarówno kredytu we frankach szwajcarskich (CHF) jak i w polskich złotych.
