Temat tajemnicy przedsiębiorstwa jest od dawna obecny zarówno w praktyce naszej Kancelarii, jak i na blogu, gdzie opublikowałem szereg artykułów, w tum między innymi artykuł pt. „Jak chronić tajemnicę przedsiębiorstwa” i artykuł pt. „Kiedy naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa to przestępstwo”.
Kolejnym aspektem związanym z funkcjonowaniem informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa w praktyce jest odpowiedź na pytanie o to, kiedy ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa jest legalne. Stąd też, przedmiotem niniejszego artykułu będzie odpowiedź na przedmiotowe pytanie i omówienie tych przypadków, gdy można legalnie ujawnić, wykorzystać lub pozyskać informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa.
Jakie są przykłady naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa?
Na wstępie, zanim zostaną omówione przypadki wyłączające bezprawność naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa, konieczne staje się wskazanie na to, kiedy mamy do czynienia z naruszeniem tajemnicy przedsiębiorstwa. Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993 r. („u.z.n.k.”):
„Czynem nieuczciwej konkurencji jest ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.”
Tym samym, co do zasady, każde działanie, które jest podejmowane przez inny podmiot niż uprawniony przedsiębiorca, a które polega na ujawnieniu, wykorzystaniu lub pozyskaniu tajemnicy przedsiębiorstwa, stanowi już delikt nieuczciwej konkurencji. Ustawodawca na gruncie aktualnie obowiązujących przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji zdecydował się na przykładowe wskazanie działań stanowiących desygnaty wszystkich 3 wskazanych w art. 11 ust. 1 u.z.n.k. czynności sprawczych. Mianowicie, stosownie do treści art. 11 ust. 3-4 u.z.n.k.:
a. pozyskanie tajemnicy przedsiębiorstwa (ust. 3):
„Pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, w szczególności gdy następuje bez zgody uprawnionego do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi i wynika z nieuprawnionego dostępu, przywłaszczenia, kopiowania dokumentów, przedmiotów, materiałów, substancji, plików elektronicznych obejmujących te informacje lub umożliwiających wnioskowanie o ich treści.”
b. wykorzystanie lub ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa (ust. 4):
„Wykorzystanie lub ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, w szczególności gdy następuje bez zgody uprawnionego do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi i narusza obowiązek ograniczenia ich wykorzystywania lub ujawniania wynikający z ustawy, czynności prawnej lub z innego aktu albo gdy zostało dokonane przez osobę, która pozyskała te informacje, dokonując czynu nieuczciwej konkurencji.”
Jak zatem widać, w praktyce niemalże każdy sposób posłużenia się tajemnicą przedsiębiorstwa, a nawet samego wejścia w posiadanie przez nieuprawnionego, jest już uznawany za delikt naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa. Przykładowo, do naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa w postaci określonej technologii produkcji dochodzi w takiej sytuacji, gdy były pracownik ujawni ją osobom trzecim, lub też zastosuje ową technologię w ramach własnej działalności gospodarczej. Stąd też, nasuwa się w tym kontekście pytanie, czy ustawodawca przewidział w ogóle jakiekolwiek sytuacje, gdy możliwe staje się posłużenie się tajemnicą przedsiębiorstwa przez osoby trzecie bez zgody uprawnionego.
Kiedy można ujawniać tajemnicę przedsiębiorstwa – katalog okoliczności wyłączających bezprawność?
Na początku, należy dla porządku zaznaczyć, że niejako podstawową przesłanką dla możliwości legalnego wykorzystania, pozyskania lub ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa jest zgoda jej dysponenta, tj. w praktyce właściciela przedsiębiorstwa. Jeżeli konkretna osoba posiada taką zgodę (w postaci np. stosownej klauzuli umownej), to nie ma oczywiście potrzeby poszukiwania żadnej dodatkowej przesłanki, aby legalizować opisane wyżej działania dotyczące tajemnicy przedsiębiorstwa.
Trzeba zauważyć, że ustawodawca na gruncie obecnie obowiązujących przepisów przewidział wprost katalog takich sytuacji, w których ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa jest zgodnie z prawem pomimo braku zgody uprawnionego do takich informacji. Taka sytuacja stanowi efekty implementacji w polskim porządku prawnym przepisów unijnych, a konkretnie przepisów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2016/943 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie ochrony niejawnego know-how i niejawnych informacji handlowych (tajemnic przedsiębiorstwa) przez ich bezprawnym pozyskaniem, wykorzystaniem i ujawnieniem.
Efektem przedmiotowej transpozycji prawa unijnego do polskiego porządku prawnego, a konkretnie do ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, jest między innymi wskazany wyżej katalog, który został implementowany przede wszystkim w art. 11 ust. 7 u.z.n.k. Zgodnie z tym przepisem:
„Ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji, gdy nastąpiło w celu ochrony uzasadnionego interesu chronionego prawem, w ramach korzystania ze swobody wypowiedzi lub w celu ujawnienia nieprawidłowości, uchybienia, działania z naruszeniem prawa dla ochrony interesu publicznego, lub gdy ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa wobec przedstawicieli pracowników w związku z pełnieniem przez nich funkcji na podstawie przepisów prawa było niezbędne dla prawidłowego wykonywania tych funkcji.”
Tym samym, legislator przewiduje następujące okoliczności wyłączające bezprawność pozyskania, wykorzystania lub ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa bez zgody uprawnionego:
a. ochrona uzasadnionego interesu chronionego prawem (np. dochodzenie roszczeń przez pokrzywdzonego),
b. korzystanie ze swobody wypowiedzi,
c. działanie w celu ujawnienia nieprawidłowości, uchybienia, działania z naruszeniem prawa dla ochrony interesu publicznego (np. ujawnienie przestępczego procederu praktykowanego w spółce w której ujawniający jest pracownikiem),
d. ujawnienie wobec przedstawicieli pracowników w związku z pełnieniem przez nich funkcji, gdy ujawnienie na podstawie przepisów prawa było niezbędne dla prawidłowego wykonywania tych funkcji (tzw. ujawnienie związkowe).
Jak wskazuje się w literaturze prawniczej w kontekście wskazanych regulacji:
„W stanie prawnym obowiązującym do 4.9.2018 r. doktryna była zgodna, że nie stanowi naruszenia art. 11 ZNKU ujawnienie cudzej poufnej informacji, jeśli ujawniający działał w interesie publicznym, a równocześnie wyjawienie cudzej tajemnicy przedsiębiorstwa nie stanowiło naruszenia zasługującego na ochronę prawną interesu, np. ujawnienie informacji przez pracownika lub media, że urządzenia do pomiaru alkoholu we krwi produkowane na zamówienie Policji przez pracodawcę (przedsiębiorcę) są dotknięte poważną wadą, która zniekształcała wyniki kontroli kierowców. Podobne przykłady rejestruje orzecznictwo angielskie (por. W.R. Cornish, Intellectual Property, s. 312).” (vide M. Kępiński, J. Szwaja (w:) S. Sołtysiński, S. Gogulski (red.), Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2024, SIP Legalis, komentarz do art. 11, Pkt VIII.3.).
Warto zauważyć, że do czasu wejścia w życie nowelizacji ustawy o zwalczaniu nieuczciwej i sformułowania przez ustawodawcę jednoznacznych okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa w sytuacjach takich jak np. ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa dla obrony interesu publicznego (vide poinformowanie opinii publicznej o przestępstwie) formalny „naruszyciel” mógł się powoływać na funkcję korygującą klauzuli generalnej art. 3 ust. 1 u.z.n.k. i w ten sposób bronić się przed roszczeniami podmiotu uprawnionego do tajemnicy przedsiębiorstwa. Zgodnie z tym przepisem:
„Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta.”
Funkcja korygująca tego przepisu powinna być rozumiana w ten sposób, że w szczególnych przypadkach konkretne zachowanie może nie zostać ostatecznie zakwalifikowane przez sąd jako czyn nieuczciwej konkurencji, chociaż realizuje ono stan ustawowy jednego z typowych czynów wskazanych w u.z.n.k., jeżeli zachodzi brak którejkolwiek z przesłanek z art. 3 ust. 1 u.z.n.k., tj. np. jeżeli działanie jest zgodne z dobrymi obyczajami lub jeżeli nie narusza interesu przedsiębiorcy. Inaczej mówiąc klauzula generalna deliktu nieuczciwej konkurencji mogła stanowić obronę dla „formalnego sprawcy” w takich przypadkach, gdy wykazał on brak spełnienia przynajmniej jednej z przesłanek z art. 3 ust. 1 u.z.n.k.
W mojej ocenie, przedmiotowy przepis art. 3 u.z.n.k. nadal może stanowić dodatkową formę obrony (swoistą ostatnią deskę ratunku) dla formalnego sprawy deliktu naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa, który będzie chciał w ewentualnym procesie bronić się przed roszczeniami wynikającymi z naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa, a jednocześnie nie będzie mógł w konkretnej sprawie powołać się na którąkolwiek z przesłanek wyłączających bezprawność uregulowanych expressis verbis w art. 11 ust. 8 u.z.n.k. oraz art. 11 ust. 7 u.z.n.k., który to przepis zostanie omówiony w dalszej części niniejszego artykułu.
Kiedy można pozyskać tajemnicę przedsiębiorstwa bez zgody uprawnionego?
Niezależnie od omówionych wyżej okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa zawartych w art. 11 ust. 8 u.z.n.k., przepisy ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji zawierają jeszcze jeden przepis, który przewiduje katalog sytuacji, w których ustawodawca rozstrzygnął pojawiające się przed nowelizacją z 2018 r. wątpliwości, czy działania opisane w tym przepisie stanowią naruszenie cudzej tajemnicy przedsiębiorstwa czy też jednak są to działania w pełni legalne. Mianowicie, stosownie do treści wskazanego przepisu:
„Pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji, jeżeli nastąpiło w wyniku niezależnego odkrycia lub wytworzenia albo obserwacji, badania, rozłożenia na części, testowania przedmiotu dostępnego publicznie lub posiadanego zgodnie z prawem przez osobę, która pozyskała informacje i której uprawnienie do pozyskania informacji nie było ograniczone w chwili ich pozyskania.”
Tym samym, przepis ten stanowi nie tyle katalog okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa, co raczej jednoznaczną interpretację ustawodawcy takich sytuacji, które przed nowelizacją z września 2018 r. budziły pewne wątpliwości. Jak zauważają przedstawiciele literatury prawniczej:
„Niektóre ustawodawstwa zagraniczne jeszcze przed przyjęciem dyrektywy 2016/943 wymieniały wyraźnie niezależne odkrycia i badania, inżynierię odwrotną (reverse engineering) lub analizę produktu i jego dekompilację jako ustawowo dozwolone sposoby przełamywania cudzych tajemnic technicznych. (…) Legalność takich form pozyskiwania informacji leży w interesie konsumentów i wolnej konkurencji, gdyż przyspiesza rozwój technologiczny społeczeństwa oraz prowadzi do obniżania cen towarów i usług. Znowelizowany art. 11 ZNKU w ust. 7 wskazuje obecnie explicite niezależne odkrycie oraz wytworzenie jako w pełni uprawnione metody nabycia informacji stanowiących dotąd cudze tajemnice handlowe.
De facto mamy tutaj do czynienia z sytuacją analogiczną jak w przypadku twórczości równoległej w prawie autorskim. Przepis art. 11 ust. 7 ZNKU ma zastosowanie również do niezależnie zebranych lub przetworzonych informacji o wartości gospodarczej. Niezależne odkrycie (wytworzenie, zebranie) może być dokonane tak równolegle, jak i w dowolnym odstępie czasowym.” (vide M. Kępiński, J. Szwaja (w:) S. Sołtysiński, S. Gogulski (red.), Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2024, SIP Legalis, komentarz do art. 11, Pkt VIII.1.).
Kancelaria Prawa Gospodarczego Kraków – pomoc
Podsumowując, ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w aktualnie obowiązującym brzmieniu wskazuje wprost na sytuacje, w których formalne naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa (np. ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa) nie jest bezprawne, o ile takie działanie spełnia jedną z przesłanek wyłączenia bezprawności zawartych w art. 11 ust. 8 u.z.n.k. Należy jednocześnie pamiętać, że omówione w niniejszym artykule regulacje mają charakter wyjątku, stąd też w konkretnej sytuacji warto zawsze zasięgnąć opinii profesjonalnego adwokata czy radcy prawnego, który pomoże w należytej ocenie stanu faktycznego.
